Araştırmacı Yazar CELAL ÖCAL yazdı: "Kurtuluş Savaşımızın Sanat Belgesi Koleksiyon"

İzmir’in Yunanlılar tarafından işgal edileceği duyulmuştu, gelişmeleri endişe ile izleyen Levantenler arasında Spiridione Pisani ailesi de vardı. Spiridione İzmir’e İtalyan hükümetinin finanse ettiği Güzel Sanatlar Okuluna müdür olarak atanmıştı (1906).Yunan asıllı eşi, oğlu ve kızıyla birlikte on üç yıldır İzmir’de yaşıyordu.

1899 da Korfu’da doğan oğlu Vittorıo’da kendisi gibi ressamdı. Türkçe öğrenmiş, Türklerden arkadaş edinmişti, belki bir Türk kızını sevmişti.

Vittorıo 15 Mayıs 1919’da yirmi yaşında bir delikanlıydı. O gün erken saatte evinden çıktı Kordon’da yürümeye başladı, ortalık mahşer yeri gibi idi. Deniz kıyısında karaya yanaşmış olan Patris vapurunu, vapurdan inen Yunan askerlerinin İzmir Metropoliti Hirisostomos tarafından karşılanarak takdis edildiğini, Türk kanı içmeye çağırmasını, Yunan askerlerinin öldürdüğü Türkleri ayaklarından sürükleyerek denize atıldığını gördü.[1].. Foto.1

Hükümet konağı önüne geldiğinde, orada da başka bir katliama daha tanık oldu. İlk kurşunun atılmasından sonra Yunan askerleri paniğe kapılmış, halkımızın üzerine rastgele ateş etmeye başlamışlardı. Bu katliam devam ederken birden Allahın hikmeti, gökten sağanaktan boşanırcasına yağmur yağmaya başladı. Bu durum daha fazla ıslanmak istemeyen Yunan askerlerinin ateş kesmesini sağladı. Şiddetli yağmur insan kaybımızı önlemişti. Foto:2 Bu katliamı durduramamış olmanın derin sızısını, yüreğinde hissetti.

Yunan askerleri işgalin ardından Türk evlerini talan etmeye, insanımıza tecavüze başlamışlardı. Annesi Yunan asıllı olmasına rağmen, Türk dostu olarak tanındıkları için onlarında evleri talan edildi.Foto:3 İzmir’den Türkler göçe başlamıştı.Foto:4

Yunan işgaliyle birlikte Pisanı ailesi de sıkıntıya düşmüştü. Bir ay sonra üzerindeki elbiselerle Türkiye’den ayrılarak, İtalya’ya gitti Roma’ya yerleşti Güzel Sanatlar Akademisine devam etmeye başladı. Gün be gün savaş haberlerini takip ediyordu.

Türk dostu Mısırlı Prenses Kadriye Hüseyin. Türkiye’nin verdiği İstiklal mücadelesini Batı kamuoyuna tanıtan bir eser hazırlığı içindeydi. Türkiye’ye geldi, Gazi Mustafa Kemal Paşa ve TBMM üyeleriyle görüşmüştü .İzmir’de bulunduğunu ve Yunan işgalini gördüğünü öğrendiği Vittorıo Pısanı’yi Roma’da buldu. Kendisinden 15 Mayıs 1919 ve sonrası Türkiye’de gördüklerinin resmini çizmesini istedi. Vittorıo Pisanı kabul etti. On tabloluk bir koleksiyon hazırladı.

Gördükleri yanında, takip ettiği gelişmeleri Ege’de direnişin başlamasını, Efeleri, zeybekleri, düzenli ordunun kurulmasını,9 Eylül’e giden yolda Türk ordusunun verdiği mücadeleyi de çizdi.

Kadriye Hüseyin’in 1921 yılında Fransızca olarak Roma’da yayımladığı Lettres d’Angora la Sainte “Mukaddes Ankara’dan Mektuplar “adını verdiği kitabında Vittorıo Pısanı’nin tablolarını Yunan mezaliminin kanıtı ,görsel malzeme olarak kullandı.

Eser, Türk Milli mücadelesinin haklılığını kanıtlamasının yanında, Beynelminel Tahkik Heyetinin raporunu açıklamakla da, önemli bir hizmeti yerine getiriyordu. ”Anadolu’daki Yunanlı Ehl-i Salip (Haçlı) seferini gözleriyle gören Ressam Pısani’nin harp albümünden bazı suluboya resimler. “Bu cümle, İzmir’in Yunanlılar tarafından işgali sırasında Beynel Müttefikin Tahkikat Heyeti raporundan iktibas edilmiştir, işgal temeddün ettirici (medeniyet getirici) bir gayenin icrasından uzaklaşarak derhal bir fetih ve Ehl-i salip seferi manzarası iktisab etmiştir. [2] Meyer Yunanlılar medeniyet getirmek için İzmir’imize gelmişlerdi!”

Avrupa’nın ortasında Türk dostu bir İtalyan ressamın varlığına verilebilecek zarar dikkate alınarak sanatçının kimliği kitapta verilmemişti.

Fotoğraf çekme imkânının olmadığı savaş ortamında, facianın görgü tanığı olmuş bir ressamın çizdiği eserler tek kaynak olma özelliğindeydi. İlk defa Süvari Yüzbaşısı Ahmed’in hatıralarını yazdığı kitapta yer aldı[3]. O dönemle ilgili her çalışmada Vittorıo Pısanı’nin on tablosundan yararlanıldı. Tabloların dokuz tanesi Muhittin Üstündağ’ın İstanbul Valiliği döneminde İstanbul Büyükşehir Belediyesine intikal etti. Kayıp olan “Efeler” tablosu Çelik Gülersoy’un koleksiyonundan çıktı. Turing Otomobil kurumunun işlettiği Köşkler devredilirken satışa çıkartılan V.Pisani imzalı tablo Uğur Yeğin’in dikkatini çekti tablonun İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından alınmasını sağladı.

Sanatçının İzmir Konak meydanında ilk kurşun’un atılmasının ardından gerçekleştirilen katliamı çizdiği tablosu çok ilgi çekici bir detayı içeriyordu. ”Yağmur izleri” ancak tarih kitaplarında bulunan bu detay sanatçının olayın görgü tanığı olduğunun kanıtıydı.

İzmir Metropoliti Hirisostomos’u adeta suçüstü çizen tablosu belki de dünyada bir ilk olma özelliğindeydi .Bir hiristiyan din adamını bir tabloda Yunan vahşetinin sorumlularından olduğu çizilmişti ki ,bunun dünyada benzeri yoktu. Böyle bir kompozisyonu çizmek büyük cesaretti.Bu sebep bile sanatçının “Delikanlı Pisani” olarak anılması doğruydu.

Sadece tabloları üzerinde imzası bulunan. V.Pisani kimdi. İstanbul Belediyesi resim kataloğunda verilen biyoğrafi bilgisi çok eksikti.

Victoria Pısanı 1919 yılında ayrıldığı İzmir’e 1970’li yıllarda turist olarak geldi. Ama onun hizmetini bilip tanıyan olmadığı için kendisiyle görüşme yapan olmadı. 27 nisan 1974’de Venedik yakınlarında Belluno’da vefat etti.

Sanatçının kimliğine İzmir’de Gilbert Epik, Alain Caporal ile birlikte yaptığımız araştırma ile İtalya’da yaşıyan oğluna ulaşıldı. Noyan Öcal İtalya’ya giderek Roberto Pısani ile görüştü. Roberto Pisani’nin verdiği bilgi ve belgelerle sanatçının kimliğine ulaşıldı.

2004 yılında Balçova Kaymakamlığında sergisi açıldı ,İzmir’imizin Kurtuluşu’nun 85.yıldönümü armağanı olarak 9 Eylül 2007 de “Kurtuluş Savaşımıza Sanatıyla Katkıda Bulunan İtalyan Ressam Vittorio Pisani”[4] kitabı yayımlandı.

Türk-İtalyan dostluğunun sembol şahsiyeti Vittorıo Pısanı’yi saygı ve rahmetle anıyoruz.