Acının 40. yılı: 12 Eylül 1980 darbesi

BURSA ARENA / Haber Merkezi

Türkiye demokrasi tarihinde kara bir leke olarak geçen kanlı 12 Eylül 1980 darbesinin üzerinden 40 yıl geçti.

Türkiye Cumhuriyeti tarihinde silahlı kuvvetlerin yönetime üçüncü açık müdahalesi olan 12 Eylül Askeri Darbesi’nin üzerinden 39 yıl geçti. Türkiye’yi tamamen değiştiren müdahalede 650 bin kişi gözaltına alındı, 1 milyon 683 bin kişi fişlendi, 50 kişi idam edildi, 171 kişinin ‘işkenceden öldüğü’ belgelendi. Açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılanırken, 30 bin kişi siyasal sığınmacı olarak yurt dışına kaçmak zorunda kaldı. 388 bin kişiye ise pasaport verilmedi. Yargılanan gazeteciler toplam 3 bin 315 yıl 6 ay hapse mahkûm olurken, 300 gazeteci saldırıya uğradı,, 3 gazeteci öldürüldü. 12 Eylül 1980-6 Kasım 1983 arasında gözaltında veya cezaevinde ölenlerin sayısı 183, açlık grevinde ölenlerin sayısı ise kayıtlara 5 olarak yansıdı.

TRT Radyosunda, 12 Eylül sabahı İstiklal Marşı’nın ardından çalınan Harbiye Marşı ve dönemin Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren imzalı Milli Güvenlik Konseyi ‘bir numaralı’ bildirisinin okunmasıyla darbe resmen ilan edildi. 12 Eylül karanlığına giden sürecin hazırlıkları Haziran 1980’den itibaren Genelkurmay Başkanlığı Karargahı’nda yapılmaya başlandı. Kod adı ‘Bayrak Harekatı’ olarak belirlenen darbe planının uygulanması için ordu komutanlarına 11 Temmuz saat 04.00’te harekete geçilmesi emri verildi.

2 Temmuz’da Süleyman Demirel’in Başbakanlığındaki hükümetin güvenoyu almasıyla darbeciler bu planı erteledi. Tarihler 12 Eylül’ü gösterdiğinde söz konusu plan, aynı isimle sabaha karşı uygulandı ve darbeciler ülke yönetimine el koydu. Emir-komuta zinciri içinde gerçekleştirilen bu darbe, 27 Mayıs 1960 darbesi ve 12 Mart 1971 muhtırasının ardından silahlı kuvvetlerin yönetime üçüncü kez açık müdahalesi olarak tarihteki yerini aldı.

MECLİS LAĞVEDİLDİ, ANAYASA KALDIRILDI

Darbeciler Evren, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun’dan oluşan Milli Güvenlik Konseyi, bütün yetkileri ele aldı. Anayasayı uygulamadan kaldıran darbeciler, ardından TBMM’yi lağvederek antidemokratik faaliyetlerine devam etti. Ülke genelinde sıkıyönetim ilan edildikten sonra sivil toplum kuruluşlarını hedef alan darbeciler, Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay dışındaki derneklerin faaliyetlerini durdurdu. Siyasi partilerin kapısına kilit vuran darbeciler, Süleyman Demirel ile Bülent Ecevit’i Hamzakoy’a, Necmettin Erbakan ile Alparslan Türkeş’i ise Uzunada’ya sürgüne göndererek, siyasi yasaklar getirdi.

“ASMAYALIM DA BESLEYELİM Mİ?”

Ülkeye karanlık günler yaşatan darbeciler, acısı yıllarca hafızalardan silinmeyecek idam kararlarının da mimarı oldu. Darbeden sonra ilk idamlar, 9 Ekim 1980 tarihinde yapıldı. Sol görüşlü Necdet Adalı, ardından ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi. Darbe öncesinde bir askeri inzibat erini öldürdüğü gerekçesiyle hüküm giyen 17 yaşındaki Erdal Eren, 19 Mart 1980’de idama mahkum edildi. Darbeci Kenan Evren’in 17 yaşında astırdığı Erdal Eren için söylediği, “Asmayalım da besleyelim mi?” sözü ise hafızalardaki yerini koruyor. Eren’in idam kararı, Yargıtay tarafından iki kez iptal edilmesine rağmen, Milli Güvenlik Konseyi tarafından onaylanan kararla ve yaşı büyütülerek 13 Aralık 1980’de Ankara Ulucanlar Cezaevi’nde infaz edildi.

Kanlı uygulamaların yanı sıra demokrasinin askıya alındığı süreçte 650 bin kişi gözaltına alındı, açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 7 binden fazla kişi için de idam cezası istendi. 517 kişinin “ölüm cezasına” çarptırıldığı süreçte, 50 kişi idam edildi. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından 14 bin kişinin çıkarıldığı bu dönemde, yaklaşık 100 bin kişi “örgüt üyesi olma” suçundan yargılandı, 30 bin kişi ise “sakıncalı” olduğu iddiasıyla işlerinden edildi. Kültür ve sanat hayatının da hedef alındığı bu dönemde, yaklaşık bin film yine sakıncalı bulunduğu için yasaklandı, 4 bine yakın öğretmen ve yüzlerce üniversite görevlisinin işine son verildi. Onlarca gazeteci için de binlerce yıla varan hapis cezaları istendi. İnsanlık onurunu hiçe sayan uygulamaların mimarları sözde Milli Güvenlik Konseyi üyesi darbeci generallerin belirlediği Danışma Meclisinin hazırladığı anayasa, 1982’de “güdümlü” referandumla yüzde 92’lik “evet” oyu aldı. Darbenin baş aktörü Evren ve diğer darbecilerin ömür boyu yargılanmasını engelleyen “geçici 15’inci madde” de darbe anayasasına dahil edilmişti.

12 EYLÜL’ÜN HER BİRİ ACI DOLU RAKAMLARI

  • Gözaltına alınanlar: 650 bin

  • Fişlenenler: 1 milyon 683 bin

  • Açılan dava sayısı: 210 bin

  • Sıkıyönetim mahkemelerinde yargılananlar: 230 bin

  • 141-142-163. maddelerden yargılananlar: 71 bin 500

  • Yargılanan ‘örgüt üyesi’: 98 bin 404

  • Hüküm giyen ‘örgüt üyesi’: 21 bin 764

  • Vatandaşlıktan çıkarılanlar: 14 bin

  • Pasaport verilmeyenler: 388 bin

  • Faaliyetten men edilen dernek: 23 bin 700

  • Toplam 644 cezaevindeki hükümlü-tutuklu: 52 bin (1990’da kalanlar)

  • Açlık grevinde ölenler: 14

  • ‘Çatışma’da öldürülenler: 90

  • Doğal ölüm raporu verilenler: 73

  • ‘İntihar’ ettiği bildirilenler: 43

  • İşkence sonucu öldürülenler: 171

  • Açılan işkence soruşturma veya davası: 9 bin 962 (1982-1988 arası)

  • İşkence yaptıkları suçlamasıyla yargılanan güvenlik görevlisi: 544

  • Bölge dışına sürülenler: 7 bin 233

  • Cezaevlerindeki gazetecilerin aldığı ceza toplamı: 3 bin 315 yıl 3 ay

  • İstanbul gazetelerinin yayın yapamadığı gün sayısı: 300 gün

  • Gazetecilere istenilen hapis cezası: 4 bin yıl

  • Cezaevlerindeki gazeteciler: 31

  • Silahlı saldırıda öldürülen gazeteciler: 3

  • Yakılarak yok edilen gazete, dergi, kitap: 39 ton

  • Yasaklanan yayın sayısı: 927

  • Yasaklanan film sayısı: 927

  • Haklarında idam cezası istenenler: 7 bin

  • Ölüm cezası verilenler: 517

  • Askeri Yargıtay’ın onayladığı idam cezası: 124

  • Dosyası Meclis’te bulunan idam hükümlüsü: 259

  • İnfaz edilen idam cezası: 50

  • İnfaz edilen sol görüşlü idam mahkumu: 18

  • İnfaz edilen sağ görüşlü idam mahkumu: 8

1980 – 1985 yılları arasında

  •  22.912 kişiye 0-1 yıl ceza verildi

  •  10.784 kişiye 1-5 yıl ceza verildi

  •  6.186 kişiye 5-10 yıl ceza verildi

  •  2.396 kişiye 10-20 yıl ceza verildi

  •  939 kişiye 20 yılın üzerinde ceza verildi

  •  630 kişiye müebbet hapis cezası verildi

  •  420 kişiye ölüm cezası verildi

  • Kaynak:Tele1

Avatar
Adınız
Yorum Gönder
Kalan Karakter:
Yorumunuz onaylanmak üzere yöneticiye iletilmiştir.×
Dikkat! Suç teşkil edecek, yasadışı, tehditkar, rahatsız edici, hakaret ve küfür içeren, aşağılayıcı, küçük düşürücü, kaba, müstehcen, ahlaka aykırı, kişilik haklarına zarar verici ya da benzeri niteliklerde içeriklerden doğan her türlü mali, hukuki, cezai, idari sorumluluk içeriği gönderen Üye/Üyeler’e aittir.