İlkyardımın temel uygulamaları nelerdir?

İlkyardım temel uygulamaları Koruma, Bildirme, Kurtarma (KBK) olarak ifade edilir.

Koruma:

Kaza sonuçlarının ağırlaşmasını önlemek için olay yerinin değerlendirilmesini kapsar. En önemli işlem olay yerinde oluşabilecek tehlikeleri belirleyerek güvenli bir çevre oluşturmaktır.

Bildirme:

Olay / kaza mümkün olduğu kadar hızlı bir şekilde telefon veya diğer kişiler aracılığı ile gerekli yardım kuruluşlarına bildirilmelidir. Türkiye'de ilkyardım gerektiren her durumda telefon iletişimleri, 112 acil telefon numarası üzerinden gerçekleştirilir.

Kurtarma

Afet durumunda, afetzedeye girişimde bulunurken, ilk yardımın temel ilke ve uygulamaları konusunda yeterli şekilde bilgi ve beceri sahibi olmak, yaşamın kurtarılmasında büyük önem taşımaktadır. İlk yardım uygulamaları sırasında temel ilke ve uygulamalara dikkat edilmesi, kurtarma girişimlerinin aceleye getirilmemesi, yeni kanamaların, yeni kırıkların hatta ağır yaralanmaların ortaya çıkmasının önlenmesinde önemlidir. İlk yardım tekniklerinin yeterli ve etkili şekilde bilinmemesi ve uygulanmaması, yaşamın kurtarılması adına yapılan yanlışlıklara ve sonuç olarak yaralının durumunun ciddileşmesine/ kötüleşmesine yol açabilmektedir. Bu nedenle ilk yardım bilinçli şekilde ve belirli temel ilkeler doğrultusunda uygulanmalıdır.

İlk yardım temel ilke ve uygulamaları: İlk yardımı gerçekleştiren birey;

İlk yardımın bir insanlık görevi olduğunu unutmamalı,

Kendi can güvenliğini tehlikeye atmamalı,

Olay yerinde birden fazla yaralının olduğu durumlarda, tüm yaralıları hızla değerlendirerek, öncelikli olarak yardıma gereksinimi olan yaralıları belirlemeli (triyaj/ayırma),

İçinde bulunduğu durumu değerlendirerek, riskleri ortadan kaldırmalı ya da yaralıyı ilk yardımın daha uygun koşullarda yapılacağı yere taşımalı,

Çevresinde bulunan sağlık bakımı veren kuruluşları tanımalı ve ülkenin sağlık sistemi hakkında bilgi sahibi olmalı,

Sakin ve telaşsız olmalı, olayları hızla değerlendirme yeteneğine sahip olmalı,

Eldeki olanakları ve malzemeyi en etkin şekilde kullanabilmeli,

Gereken ilk yardım girişimlerini başlatabilmeli

Doğru olmayan uygulamalardan kaçınmalı,

Ortamda bulunan bireyleri organize ederek, sağlık kuruluşları, itfaiye ve güvenliğe haber vermeleri için katkıda bulunmalarını sağlamalı,

Yaralıyı sakinleştirmeli ve güven vermeli,

Ortamda, yaralıya girişimde bulunabilecek bir sağlık bakım profesyonelinin olduğu durumlarda, yardımcı rol üstlenmeli,

Profesyonel ekip üyelerine bilgi aktarımı sağlamalı,

Yaralının kimliğini ve değerli eşyalarını koruma altına almalı,

Haberleşmeyi sağlamalı ve yaralının sağlık kuruluşuna en kısa zamanda ve güvenli bir şekilde ulaştırılmasını sağlamalıdır.

İlk yardımın temel ilke ve uygulamaları içinde gösterilmiş triyaj (ayırma) kavramını aydınlatmak gerekir. Çünkü triaj sistemi, eldeki sınırlı kaynakları kullanmak suretiyle çok sayıda yaralıya acil bakımı ulaştırabilmek amacıyla tıbbi personel veya acil tıp çalışanları tarafından kullanılan sistemdir Akıcı ve sürekli değişim gösteren bir süreç olan triaj, hastaların hangi zaman ve sırada acil yardım alması gerektiğini, transport hızını ve seçilecek hastaneyi belirleyen kısa klinik değerlendirmedir. Yurt dışında itfaiye, sivil savunma uzmanları, askeriye vb mesleklerin triyaj eğitimi söz konusu olsa da yurdumuzda triyaj sadece sağlık çalışanları tarafından uygulanabilmektedir.

Afet durumunda dünyada en yaygın kullanılan triyaj yöntemi; 1983 yılında California’da geliştirilmiş olan Basit Sınıflandırma ve Hızlı Müdahale Yöntemi’dir (BSHM) (START: Simple Triage And Rapid Treatment). Solunum, dolaşım ve bilinç (SDB) durumuna göre yaralıları sınıflamayı amaçlar. Her yaralıya, sağlık durumundaki aciliyete göre bir renk verilir. Yöntem uygulanırken karar verildiği anda o kişinin triyajı biter ve bir sonraki yaralıya geçilir. Değerlendirme sonucunda, kişiler farklı renklerde kodlanmış 4 gruptan birisine ayrılır.

Triyaj Renk Kodları

Kırmızı Kart, ACİL (A): Yaşamı tehlike içinde olan yararlılardır. Öncelikli sağlık hizmeti alması ya da nakledilmesi gereken yaralılar bu gruba girer. Mümkün olan en kısa zamanda, hekim müdahalesi gerekir. Ölüm ya da kalıcı sakatlık riski vardır. Terk edilmeden önce, kanama kontrolü yapılır ve şok pozisyonu verilir.

Yeşil Kart, HAFİF (H): Yaşamsal tehlike yoktur. Hafif yaraları olan, bilinci açık yaralılardır. Ancak durumları kötüleşebilir. Gözetim altında tutulmalıdır. Gereksinim olduğunda yardım edebilirler. En çok bağıran grup olduğu için dikkat edilmezse tüm kaynakları tüketebilir ve ağır yaralıların az yardım almasına neden olabilirler.

Sarı Kart, İKİNCİ (İ): Yaşamsal tehlike yoktur. Ancak durumları kötüleşip acile dönebilir. Acil grup müdahalesi tamamlandıktan sonra bu gruba müdahale edilir. Bu sırada gözetim altında tutulmalıdırlar.

Siyah Kart, SOLUNUM YOK (SY): Solunum alınamayan, ölü ya da ölü olarak kabul edilen kişidir. Afet zamanlarına özgü olarak, kişi tıbben ölmemiş bile olsa bu sınıfa alınabilir. Bu sınıfa girenlere sağlık hizmeti verilmez. Ayrı yerde gözetim altında tutulmalıdırlar. Ülkemizde ölüm tanımı koymak hekim yetkisindedir. Ancak belirgin özelliklere bakılarak ölmüş olduğu düşünülen bireylere yardım geciktirilebilse de hekim tarafından değerlendirilmeleri gerektiği unutulmamalıdır

START triyaj uygulaması özetlenecek olursa:

• Dur, bak, dinle, düşün!

• Sesli triyaj yap!

• Bulunduğun noktadan başla!

• Herkes için SDB kontrolü yap!

•Tüm yaralıları sınıfla! 

(Yasemin Birhekimoğlu, Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Afete Hazırlık Eğitim Birimi (2005). Sivil Savunma Görevlileri Toplum Afet Gönüllüsü ve Halkın Afete Hazırlık Eğitimi El Kitabı, sayfa 12)

Hayat kurtarma zinciri nedir?

Hayat kurtarma zinciri 4 halkadan oluşur. Son 4. halka ileri yaşam desteğine aittir ve ilkyardımcının görevi değildir. Üçüncü halkayı ise İlkyardımcı Otamatik Ekternal Defibrilatör Kursuna katıldı ise uygulayabilir.

1.Halka - Sağlık kuruluşuna haber verilmesi ve Erken Tanı ve Yardım Çağırma; Kalp ve solunum durması belirti ve bulgularının kısa sürede belirlenmesi, yaralının bilinç durumunun hızlıca alınması ve acil yardım aranması ile ilgili olan süreçtir.

2.Halka - Olay yerinde Temel Yaşam Desteği yapılması: Her birey, bilinci kapalı hasta ya da yaralıyla her yerde karşılaşabilmektedir. Olay yerinde kalp-akciğer canlandırmasına başlanması, yaşamın kurtarılmasını olumlu anlamda ve önemli ölçüde etkilemektedir. Bu nedenle temel yaşam desteğini sağlık bakım profesyonelleri dışındaki bireylerin de iyi düzeyde bilmesi ve uygulayabilmesi gerekmektedir. Hedef; tüm toplumun bilgilendirilmesi olmalıdır.

3.Halka - Erken Defibrilasyon (Hızlı ve düzensiz kalp atımının elektroşok dalgaları ile normal ritme döndürülmesi) ve ambulans ekiplerince müdahaleler yapılması

4.Halka - Hastane acil servislerinde müdahale yapılmasıdır.

3. Halka ile ilgili erken defibrilasyon (Hızlı ve düzensiz kalp atımının elektroşok dalgaları ile normal ritme döndürülmesi) hususuna açıklık getirmek gerekmektedir. Sağlık Bakanlığı İlk Yardım Yönetmeliği Kapsamında Otamatik Ekternal Defibrilatör (OED) Kullanım Eğitimleri verilmektedir. Dolayısı ile bu kurslara katılmış ilkyardımcılar otomatik ekternal defibrilatör uygulaması yapabilirler. Prof. Dr. Seher Deniz Özteki ve arkadaşlarının hazırladığı çalışmada OED konusunda Resmi Gazete’deki yönetmeliğe açıklık getiren ifadeler ifadeler bulunmaktadır:

Erken Defibrilasyon (Hızlı ve düzensiz kalp atımının elektroşok dalgaları ile normal ritme döndürülmesi): Eksternal (dış) defibrilatörlerin otomatik, yarı otomatik ve otomatik olmayan çeşitleri vardır. Otomatik olmayan defibrilatörlerde ritmin, konunun uzmanı bir kişi tarafından tanınması ve yorumlanması gerekirken, otomatik defibrilatörler ritmi yorumlayabilmekte ve otomatik olarak defibrilasyon yapabilmekte ya da defibrilasyon yapılması konusunda uyarıda bulunabilmektedir. Defibrilasyonun geciktiği her dakika yaralının yaşama şansını %7-10 oranında azaltmaktadır. On dakika sonra uygulanan ilk defibrilasyonun bir yararı kalmamaktadır. Bu nedenlerle halka açık, insanların kalabalık olduğu bölgelerde ve ambulanslarda otomatik eksternal defibrilatörler bulunmalıdır. Sağlık bakım profesyoneli olmayan bireyler, otomatik defibrilatör ile defibrilasyon uygulanması işlemini, temel yaşam desteği kurslarında verilen eğitim sonucunda gerçekleştirebilmektedirler. Bu nedenle otomatik defibrilatör ile defibrilasyon uygulanması işlemi temel yaşam desteği kapsamında değerlendirilmektedir.

İlkyardımın ABC si nedir?

Bilinç kontrol edilmeli, bilinç kapalı ise aşağıdakiler hızla değerlendirilmelidir:

A. Hava yolu açıklığının değerlendirilmesi

B. Solunumun değerlendirilmesi ( Bak-Dinle-Hisset)

C. Dolaşımın değerlendirilmesi (Şah damarından 5 saniye nabız alınarak yapılır)

Solunum ve Kalp Durması

Solunum ve dolaşım işlevi, canlıların yaşamını sürdürmede büyük önem taşır. Solunum durması, çeşitli nedenlerle solunum hareketlerinin durması yoluyla vücudun gereksindiği oksijenden yoksun kalmasıdır. Yapay solunuma derhâl başlanmadığı taktirde kısa bir süre içerisinde kalp durması ortaya çıkabilmektedir. Bilinci kapalı olan bireyde ortaya çıkan kalp durması, büyük arterlerden (atar damarlardan) nabız alınamaması durumudur.

Havayolunun açılması, solunum ve dolaşımın sağlanması ilk yardım uygulamalarında önceliklidir. Bu nedenle solunum ve kalp durmasının belirti ve bulgularının bilinmesi ve erken dönemde tanılanması önemlidir.

Solunum ve kalp durmasının belirti ve bulguları:

Ani ve tam bilinç (şuur) kaybı,

Büyük damarlardan (kasık ya da şah damarı) nabız alınamaması,

Kalp seslerinin duyulmaması,

Solunumun durması,

Göz bebeklerinin büyümesi,

Hareketsizlik/kaslarda gevşeme,

Cildin soluk (gri-beyaz) renkte olması ve

Morarmadır

SONUÇ

Doğal afetler içinde önemli bir yüzdeyi teşkil eden deprem, farkındalığı ve bilinci ile toplumun her kesimi için önem arz etmektedir. Yine tüm afetler için insanların adeta ilk başvuracağı can simidi ilk yardım bilgileri de o denli önceliklerimiz arasındadır. Bu açıdan bakıldığında hem afet hem ilk yardım eğitimleri ana sınıflarından üniversitelere kadar insanlara yeryüzünün her kıtasında ve ülkesinde öğretilmelidir. Kurslar açılmalı tatbikatlar yapılmalı hatta iletişim imkanları ile online eğitimler belirli aralıklarla çeşitli senaryolar üzerinden verilmelidir.

Deprem sırasında özellikle kanamalar, kafa ve omurga travmaları gibi ilk yardımcıları sağlık çalışanları gelene kadar müdahale etmesi veya yaralıyı yerinden hareket ettirmemesi gereken tedbirler olacaktır. “Bir kişi beş ila sekiz dakika içinde kan kaybından ölebilir” Afet mahallindeki birinin yahut ilk yardım eğitimini almış gönüllünün yaralıyı kurtarmak için müdahale etmesi gerekecektir. Çünkü deprem gibi afet anlarında yeterli ambulans istenen zamanında ulaşamayacaktır. Etrafımızda herhangi bir malzeme olmasa bile yarayı bir bezle (gömlek, atkı, etrafındaki herhangi bir şey) örtmek ve iki elle sertçe bastırmak gereklidir. Kanama şiddetli ve turnike gerekiyorsa herhangi bir eşarp, fular, kravat gibi kullanım aksesuarı bu görevi yapabilecektir. Bakım gerektiren yaşamı tehdit eden veya bir yaradan fışkıran kan, bir uzvun kaybı veya kısmi kaybı ile sonuçlanabilir. Kanamayı durdurmak için mutlaka yaraya basınç uygulamak gereklidir.

Depremden etkilenmiş ve bir uzvunu kaybetmiş veya kaybetmek üzere olan kişilere de mutlaka turnike uygulanmalıdır. Hayat kurtarıcıdır. Yıkıntılar altında hareketsiz kalmış kaza zadelerde vücut ısısı düşmüştür. Kişi göçük altından çıkarıldığında vücudu mutlaka bir örtü ile sarılarak ısıtılmalı ve hipotermi riski azaltılmalıdır. Ambulansa hastanın teslimi sırasında ise mutlaka ambulansın plakası ile ambulans şoförünün kendisinin ve nüfus cüzdanının fotoğrafı çekilmelidir. Marmara depreminde yaşadığımız acı olaylar hatırlanmalıdır. Kaçırılan ve organları çalınan vatandaşlarımız unutulmamalıdır. Hatta yaralının götürüldüğü hastane sorulmalı ilk yardımcı tarafından takibi yapılmalıdır. Omurga kırığı gibi durumlarda hasta eğer deprem nedeniyle çökme tehlikesi, patlama ve yangın gibi acil durumlar yoksa sağlık ekipleri gelene kadar hareket ettirilmemelidir. Eğer kişi beton yükler veya molozlar altında kalmışsa arama kurtarma ekipleri öncü olmak kaydı ile çıkarılmalıdır. Çıkarılma geciktirildiğinde depremden sağ kurtarılmış insanlar doku ezilmesinin sonucu böbreklerde ve sistemlerde harabiyet nedeniyle Crush Sendromundan kaybedilebilmektedir.

(AFAD) Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığının kurslarına, eğitimlerine ve tatbikatlarına katılmak afetler konusunda insanımızın bilgi ve bilinç düzeyini artıracaktır. Eğer eğitim ve tatbikatlar sürekli yapılmazsa bilgilerin hafızada kalıcılığı uzun süreli olmayacaktır. Çünkü uzun süreli hafızaya atılmamış bir bilginin hiçbir önemi yoktur çok çabuk unutulur. Adeta kısa süreli hafızayı raflara fiziksel olarak konmuş kitaplara; uzun süreli hafızayı ise okunmuş anlaşılmış kitaplar misali insanın biyokimyasına nüfuz etmiş canlanmış bilgilere benzetebiliriz. Bu sebeple afet ve ilk yardım tatbikatları sık sık tekrar edilmelidir.

..