İş Kanunu’na göre haftalık çalışma süresi en çok 45 saattir. İş sözleşmeleri ile bu süre işçi lehine 45 saatin altında da belirlenebilir. Haftalık 45 saatlik çalışma, gece döneminde de 7,5 saati, günlük de 11 saati aşmayacak şekilde biçimde belirlenebilir. Belirtilen bu süreler işyerine değil, çalışanlara ilişkin bir sınırlamadır. Yoksa herhalde bir işletme, fabrika veya şantiye işyeri 24 saat faaliyet gösterebilir. Örneğin fabrikalar sekiz saatlik dilimlerle 3 vardiya şeklinde yirmi dört saat faaliyet gösterebilmektedir.
Yasada belirtilen çalışma süreleri her zaman kanunda öngörülen sisteme uygun işlememekte, kimi işyerlerinde işçilere personel yetersizliği, maliyetler vb çeşitli nedenlerden dolayı günlük çalışma süreleri 11 saatin çok üzerine çıkarılarak 24 saate varan çalışmalar yaptırıldığı da bir gerçektir. Bu durum en çok bekçi ve güvenlikçilerde, benzin istasyonları, uzunyol şoförleri, hatta acilde nöbet tutan doktor, hemşire gibi sağlık görevlileri arasında görülmektedir. Böyle durumlarda personeller 24 saat çalıştıktan sonra 1 veya 2 gün dinlendirilmektedir.
4857 sayılı İş Kanunu’nun 66. maddesinde; işçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler de çalışma süresinden sayılmıştır. Bu gibi durumlarda yasada belirtilen sürelerin çok üzerindeki çalışmalar için yüksek mahkemenin verdiği kararlar yol gösterici niteliktedir.
Yargıtay, bir işçinin 24 saatlik zaman dilimi içinde dinlenmek zorunda kalacağını, yemek vb. ihtiyaçlarını gidermek için ara vereceğini, dolayısıyla 24 saat boyunca kesintisiz çalışmanın hayatın olağan akışına aykırı olduğunu vurgulamaktadır. Bu şekilde 24 saat çalıştırılan işçilerin çalışma süreleri belirlenirken uyku, dinlenme, yemek vb ihtiyaçları için 10 saatlik bir sürenin düşürülmesinden sonra günde en fazla 14 saatlik çalışmanın dikkate alınması gerektiği yönünde bir eğilim içinde olmuştur. Her ne kadar hakkaniyete uygunluğu tartışılsa da Yargıtay bu kararında 24 saat kesintisiz çalışılan işlerin genelde ağır beden işi olmamalarından hareket etmiştir.
Son yıllarda ise bu yöndeki kararlar nispeten değişikliğe uğramış, aynı anda 2 veya daha fazla işçinin çalışması, yapılan işin niteliği, işyerinin özelliği gözetilerek daha hakkani sonuca gidilmeye başlanmıştır. Burada temel ölçüt çalışanın uyku imkânına sahip olup olmamasıdır. İşyerinde işçiye uyuma imkânı tanınmışsa ara dinlenmesi 10 saat kabul edilmeli, aksi takdirde ara dinlenmesinin çok daha kısa tutularak 4 saate düşülerek çalışmanın hesaplanması gerekmektedir. Buna göre bekçi, güvenlik, benzin istasyonlarındaki market veya pompa elemanları gibi uyku, dinlenme ihtiyacını gideremeyecek ölçüde ve tek başına çalışanları 24 saatlik çalışma esasında fiili çalışmasının 20 saat olduğu kabul edilerek sonuca varılması gerektiğine dair bundan sonraki yargı kararlarına daha sık karşılaşacağımızı düşünmekteyiz.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
İş Başmüfettişi