Manda ve Himayeyi Reddeden Millî İrade Erzurum’da Doğdu

Erzurum Kongresi, bölgesel müdafaa cemiyetlerinin katılımıyla 21 Temmuz-7 Ağustos 1919 tarihleri arasında Erzurum'da toplanan bölgesel nitelikli bir kongredir. Erzurum Kongresi’ne çoğunluğu İtilaf devletleri tarafından işgal edilmiş olan 5 doğu ili Trabzon, Erzurum, Sivas, Bitlis ve Van'dan gelen 62 delege katılmıştır.

İki hafta süren Erzurum Kongresi'nde alınan kararlar, Türk milletinin kurtuluş mücadelesinde izlenen yolda önemli ölçüde belirleyici olmuştur. Erzurum Kongresi'ni geçici başkan olarak Erzurum delegelerinden olan Hoca Raif Efendi açmış ve yoklamanın ardından yapılan oylamayla Mustafa Kemal Paşa Kongre’nin başkanlığına seçilmiştir.

Erzurum Kongresi için öngörülen başlama tarihi aslında 10 Temmuz’du fakat delegelerin önemli bir bölümünün vaktinde gelememesinden dolayı Kongre 23 Temmuz'a ertelendi. Kongre, 1881 yılında Erzurum’da bulunan Eski İdadi Mektebi binasının birinci katındaki bir salonda yapıldı.

   Erzurum Kongresinde alınan kararlar şu şekildedir:

• Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz.

• Her türlü yabancı işgaline ve müdahalesine karşı millet hep birlikte direniş ve savunmaya geçecektir.

• İstanbul Hükûmeti vatanın bağımsızlığını sağlayamazsa geçici bir hükûmet kurulacaktır. Bu hükûmet milli kongre tarafından seçilecektir. Kongre toplanmamış ise, bu seçimi Temsilciler Kurulu yapacaktır.

23 Temmuz-7 Ağustos 1919 tarihlerinde toplanan Erzurum Kongresi dağılmadan önce tüzüğü gereği 9 kişilik bir temsilci kurul seçti. Bu kurul “Şarkî Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti”nin temsilcisi idi.

Dernekler Kanunu uyarınca verilmesi gerekli dilekçe olarak, Erzurum Valiliği’ne ne sunulan 24 Ağustos 1919 tarihli bildiride, “Erzurum Kongresi Temsil Heyeti” üyelerinin isim ve kimlikleri şöyle yazılmıştı:

1-Mustafa Kemal Paşa, (9.Ordu Müfettişi ve askerlikten müstafi)

2-Hüseyin Rauf (Orbay) Bey, Eski Bahriye Nazırı

3-Hoca Raif Efendi, Eski Erzurum Milletvekili

5-Şeyh Fevzi Efendi, Erzincan’da Nakşi Şeyhi

6-Servet Bey, Eski Trabzon Milletvekili

7-Bekir Sami Bey, Eski Beyrut Valisi

8-Sadullah Eefendi, Eski Bitlis Milletvekili

9-Hacı Musa Bey, Mutki Aşireti Reisi

Erzurum ve Sivas Kongrelerinde Millî Mücadele’nin esasları ortaya konmuştu. Erzurum Kongresi’nde dokuz kişilik bir Temsil Heyeti seçilmişti. Heyet’in asıl görevi Kongre adına gereğinde gerekli önlemleri almaktı. Heyet-i Temsiliye gerçekte, 23 Temmuz 1919’dan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açıldığı 23 Nisan 1920 tarihine kadar geçen dönemde Millî Mücadelemiz için gerekli kararları alan ve uygulayan bir hükûmet olmuştu. Sivas Kongresi’nde üye sayısı artırılmış ve “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Temsiliyesi” adını almıştı.

Millî Mücadele döneminde ayaklanmaları bastırmak, ilerleyen düşmana karşı cepheler oluşturmak, kurulacak yeni Türk devletinin temelini atmak, dış dünya ile temaslar kurmak, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışını hazırlamak gibi tarihi görevler üstlenen Heyet-i Temsiliye Reisi Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarının Ankara’ya gelişi ile Millî Mücadelenin yeni bir aşaması başlamıştı. 27 Aralık 1919’dan 23 Nisan 1920’ye kadar geçen ve Kurtuluş Savaşı tarihimizin 118 günlük kısa bir süresini kapsayan bu dönem birbirinden önemli ve hayati olaylarla doludur.

Erzurum Kongresi'nin alınan kararlar bakımından birçok özelliği bulunmaktadır fakat bunların en önemlilerinden biri manda ve himayenin kesin bir şekilde reddedilerek ilk kez ulusal egemenliğin koşulsuz olarak gerçekleştirilmesine karar verilmesi olmuştur. Ayrıca, Erzurum Kongresi’nde ilk kez milli sınırlardan bahsedilmiş ve Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalandığı anda Türk vatanı olan topraklarının parçalanamayacağı net bir dille açıklanmıştır.

Erzurum Kongresi, toplanma şekli bakımından bölgesel nitelikli bir kongre olmasına karşın aldığı kararlar bakımından milli bir kongredir. Bu bakımdan da Erzurum Kongresi, Sivas Kongresi’nin de bir ön hazırlığı niteliğini taşımaktadır. Kongrede ilk defa bir geçici hükümetin kurulacağından bahsedilmiş, Başkanlığını Mustafa Kemal'in yaptığı dokuz kişilik bir Temsil Heyeti, TBMM’nin açılmasına çalışmalarını bir hükümet gibi sürdürmüştür.

Erzurum Kongresinin bir diğer önemi de Batı Anadolu'da Yunan kuvvetlerine karşı zor bir mücadele içinde olan Kuva-yi Milliye’ye büyük moral vermesidir.