İstanbul'un Fethi ve Fatih Sultan Mehmet (3)  

Sultan Mehmed’in İstanbul üzerine hareketi

Pâdişah bütün hazırlığını tamamladıktan sonra Rebiülevvel 857/23 Mart 1453'de Edirne'den hareket etti. Keşan mevkiinde durarak Çanakkale boğazından geçecek olan Anadolu kuvvetlerini bekledi ve bu kuvvetleri de aldıktan sonra yürüyüşe devam ederek 1453 Nisanı'nın beşinde İstanbul surları önüne geldi ve ertesi gün yani 6 Nisan / 26 Rebîülevvel 1453 cuma günü şehri kuşattı. Haliç'teki Ayvansaray mevkiinden Hrisi Pili (Yaldızlı kapı)'ye kadar karadan bütün suru kuşattı. Bu muhasaranın evvelkilerinden farkı, oldukça gelişmiş olan Osmanlı donanmasının da muhasaraya iştirak etmesi idi.

İstanbul’un kuşatılma vaziyeti

Surların dövülmesi için büyük toplar Vlaharna (Tekfur sarayı) ile Edirnekapısı ve Topkapısı karşılarına yerleştirilmişlerdi Bunlardan en büyük top Kaligarya (Eğrikapı) karşısına konmuştu. Fakat bu taraf surlarının pek kuvvetli olmasından dolayı bir netice alınamayacağı düşünülerek buradan kaldırılıp Topkapı'nın kuzey tarafına alınmıştı. Topçular on dört gruba ayrılmış olup bunların üç grubu Vlaharna sarayı kısmında, ikişer grupta Eğrikapı ve Edirnekapısı ve dört grup Topkapı (Ayaromanos) ve üç grup ise Silivrikapısı mıntıkasına yerleştirilmişlerdi. Barbaro'nun kaydından anlaşıldığına göre büyük top dörttü. Kale önünde de top dökülmüş ve top tamir edilmiştir.

Osmanlıların kuşatma kuvvetleri

Pâdişâh karagâhı Topkapısı'nın karşısına tesadüf eden sahanın gerisinde yani Maltepe tarafında idi. Kara surlarının sol cenahı Ayvansaray'dan (Sinegion) Edirnekapı’ya kadar olan kısmı Rumeli beylerbeğisi Dayı Karaca Paşa kumandasında idi. Edirnekapı ile Topkapı arası pâdişâhın bulunduğu merkez kolunu teşkil ediyordu. Topkapı'dan Yedikule’ye kadar olan kısım ise Anadolu beylerbeğisi İshak Paşa ile Mahmud Paşa kumandanları altında bulunuyordu.

İstanbul'un kuşatılmasına iştirak etmiş olan Osmanlıların kuşatma kuvvetleri Osmanlı ordusu mevcudu muhtelif rivayetlere göre yüz elli bin ile iki yüz bin arasında tahmin ediliyorsa da bunun ne kadarının hakikî ordu mevcudu ve ne kadarının gönüllü ve gayrı muharib olduğu bilinmemekle beraber kara ordusu mevcudunun (Kapıkulu ocakları, Rumeli ve Anadolu topraklı yani tımarlı sipahileri; azaplar ve gönüllü olarak yüz bin ile yüz yirmi bin arasında olması ihtimal dahilinde görülmektedir; bu kuvvetin bir kısmı Zağanos Paşa kumandasında olarak Cenevizlilere ait Galata surlarının dışındaki Beyoğlu tarafında bulunmakta idi.

Osmanlı donanması

Nakliye gemileriyle beraber büyük küçük yüz elli parçadan ziyade olduğu söylenen Osmanlı donanmasını bazı Rum tarihleri dört yüz yirmiye kadar çıkarırlar. Bu donanma Baltaoğlu Süleyman Bey kumandasında olup Haliç tarafındaki surlar hariç olmak üzere deniz tarafından İstanbul surlarını kuşatmıştı. Kritovulosa göre, Baltaoğlu, İstanbul fethinden bir

buçuk ay evvel 13 Nisan'da Büyükada (Prinkipos) kalesini ve Pâdişâh da boğazdaki Tarabya kalesini zabt ederek onu müteakip aynı günde Burgaz adasındaki kaleyi de elde etmek suretiyle o taraflarda bir istihbarat ve emniyet tertibatı alınmıştı.

Bizans'ın kara ve deniz kuvvetleri

İstanbul'u müdafaa edenlerin mevcudu da belli değildir; bu hususta farklı sayıdaki kaynaklar tetkik edilerek bir fikir elde edilmiştir. Doğruya en yakın olarak muhasara esnasında imparatorluğun hazerî ordusu mevcudu beş bin, muhasaradan az evvel imparatorun şehirde eli silâh tutan halktan topladığı kuvvet (nefir-i âm) ise 4973'dü.

Bu kuvvetlerden başka Venedik, Ceneviz ile Girit, Sakız adalarından İspanya, Provanş'dan gelen yardımcı kuvvet mevcudu üç bin olup buna gerek ecnebi ve gerek Rum donanmasından surlarda hizmet gören iki bin gemi mürettebatı ve Şehzade Orhan'ın maiyyetinde bulunan altı yüz Türkün de ilâvesiyle Bizans'ın müdafaa kuvveti de en aşağı on beş bin kadardı. Mamafih bu miktarın muhasaranın devamı esnasında zayiatı telâfi etmek suretiyle artmış olduğuna şüphe yoktur. Surlar üzerinde müdafaa bölgesi yirmi yedi kısma ayrılarak her biri bir kumandana verilmişti. Ayos Romanos yani Topkapı mıntıkası İmparator, Jüstinyani ve Kantakuzen taraflarından müdafaa ediliyordu.

Bizans'ın gerek kendisinin ve gerek yardımcı olarak gelmiş olan donanma mevcudu da muhtelif ebadda olarak sekiz Ceneviz, on beş Venedik, altı adet İtalya Cumhuriyetlerine ait gemi ile yedi Bizans kadırgası ve diğer muhtelif yerlere ait gemilerden mürekkep olarak toplamı 39 gemi idi. Bu gemiler, 2 Nisan'da imparatorun emriyle Yalıköşkü ile Galata'da Kurşunlu mahzen arasına gerilmiş olan zincirin gerisinde Haliç'te bulunuyorlardı. Bunlardan on adedi gerilmiş olan zinciri kırmak için yapılacak taarruzu önlemek için müdafaa hattının önünde yer almışlardı.

İstanbul'un teslimi teklifi ve red cevabı

Nisan'ın 6'sında başlayan kuşatma tertibatı 6 gün sürmüş ve ayın 11'inde ikmal edilmistir. Bu suretle hazırlık tamamlanıp Zağanos Paşa da Beyoğlu cihetinde tertibat aldıktan sonra Sultan Mehmed İslâmî an’aneye uygun olarak Mahmud Paşa'yı İmparatora göndererek kan dökülmeden şehrin teslimini teklif ettiyse de Kostantin şehri müdafaa edeceğine yemin etmiş olduğunu ve ancak muahede mucibince vergi vereceğini beyan ederek teslim teklifini red etti; bunun üzerine Nisan'ın 12'sinden (2 Rebîülâhir 857) itibaren büyük topların işlemesiyle asıl kuşatma başlamıştı; gerçi beş gün evvelden beri ufak tefek çarpışmalar ve bir defa Rumların çıkış hareketleri olmuşsa da o kadar ehemmiyetli değildi. Yine 12 Nisan’da donanma da İstanbul limanı önüne gelmişti.

İstanbul'un Fethi

Topkapı yakınına yerleştirilen büyük topun gürültüsü, şehir halkının kuvve-i mâneviyesini sarstı; bu top günde ancak yedi sekiz defa atılabiliyordu; toplar tunçtan olup uzun menzilli idiler ve büyük çapta taştan gülle atıyorlardı. Bu dehşete karşı halkın maneviyatını yükseltmek için sarayda bulunan Meryem'in tasvirini sokaklarda dolaştırıyorlardı. Diğer toplar mütemadi bir bombardımana devam ediyorlardı. Muhasaranın 10. günü büyük toplardan birisi parçalandı ve etrafındakileri öldürdü. Fakat tekrar tamir olunarak yine faaliyetine devam etti; toplar bazı yerlerden gedik açtılarsa da şehir halkı erkek, kadın canla başla çalışarak gedikleri kapatıyorlardı; imparator her gün surları dolaşarak müdafileri cesaretlendiriyordu.

İlk hücum

Nisan’ın on sekizine kadar yapılan topçu atışından, surların zayıf noktası olan pâdişâhın bulunduğu Bayrampaşa deresi tarafından birinci ve ikinci surlardan bir gedik açıldı ve buradan gece bir yürüyüş yapıldı ve dört saat sürdü; büyük harp kuleleri hücuma iştirak etti ise de bu hareketli kule grejuva ateşiyle yakıldı; askerin surlara merdivenler dayayarak çıkmak istemeleri de bir netice vermediğinden bu birinci hücum muvaffak olamadı. Bu başarısızlığı, aynı zamanda zinciri kırarak Haliç’e girmek için donanmanın vapmış olduğu taarruz muvaffakiyetsizliği takibeylemiş, zincir kırılamayarak o tarafa yani Haliç'e geçilememiştir.

Deniz muharebesi

Bu muvaffakiyetsizlikleri iki gün sonra yani 20 Nisan'daki deniz muharebesi başarısızlığı takib etti. Papa İstanbul’a yardım olarak üç Ceneviz gemisiyle bunların her birinde dört yüz cenkçi göndermiş ve daha sonra otuz geminin de gönderileceğini bildirmişti. Bunlara yolda Bizanslılara ait olup Mora'dan içerisi zahire, harp levazımı ve şarap yüklü bir gemi de iltihak ederek müsait lodos rüzgârıyla İstanbul'a doğru geldikleri, Osmanlı donanması tarafından haber alınmıştı. Bunun üzerine pâdişâh bu filonun karşılanarak imhasını Baltaoğlu Süleyman Bey'e emretti; o da on sekiz gemi ile bunlara karşı gitti. Rüzgâr, Papa donanmasına müsait ise de karşı giden Osmanlı donanmasına müsait değildi; bu suretle Yedikule'yi geçtiler. Bu durumu imparator kale surundan ve Sultan Mehmed de Zeytinburnu tarafından heyecanla takibediyorlardı. Nihayet iki donanma Yeşilköy'ün batı açıklarında karşılaştılar. Rüzgâr kesildi. Evvelâ uzaktan ve sonra yakından muharebe başladı. Osmanlı donanması bunları sarmıştı; Haçlı gemileri kendi başlarına hareket ederek etrafını saran Türk gemileriyle mücadele ediyorlardı. Müttefiklerin gemileri yüksek bordalı göğe denilen gemilerden ve Osmanlılarınki ise kadırgalardan mürekkeb olduğundan gemilerin birbirlerine yanaştıkları sırada yüksek bordolu düşman gemileri, kendilerine yanaşıp çıkmak isteyen Türk askerlerine yağmur gibi ok ve taş ve grejuva ateşiyle mukabele ederek açıkta bulunan Osmanlı donanması efradına fazla zayiat verdiriyorlardı; bu suretle uzun zaman devam eden deniz muharebesinde muvaffak olamayacağını anlayan Osmanlı donanması sahile doğru çekildi; fakat düşman donanması bunları takib etti; yüksekten atılan oklara karşı alçak bordalı Osmanlı donanması mukabele edemeyerek kaçtı.

Bu vaziyeti seyreden Sultan Mehmed, Türk donanmasının kendisinin bulunduğu tarafa doğru geldiğini görünce hiddet ve teessüründen atını denize doğru sürmüş ve sahilin sığ olmasından dolayı epeyce de ileri gitmişti. Pâdişâhın emri üzerine muharebe tekrar Yedikule önünde başladı; bu defa Türkler yardımcı gemilerini epey sıkıştırdılarsa da bu sırada rüzgârın esmeğe başlaması üzerine yollarına devamla şehir limanlarından birisine geldiler; geceleyin zincir indirilerek dışarıya çıkan iki Venedik kadırgası bu yardımcı gemileri alarak Haliç’e getirdikten sonra zinciri yine kapadılar. Baltaoğlu bu muvaffakiyetsizlik üzerine azlolunarak yerine Çalı Bey'in oğlu Hamza Bey tâyin edilmiştir.

Ordu görüşmesi

Karadan yapılan hücumun muvaffak olamamış ve denizden de donanmanın mağlup olması üzerine askere bir sarsıntı gelmiş ve orduda dedikodu başlamış; bunun üzerine bir harp meclisi kurularak durum görüşüldü. Düşmana hem askerle ve hem zahire ve sair harp levazımı gelmesi muhasarayı uzatacağı için tehlike başgöstermişti. İstanbul muhasarasının Batı devletlerinin müdahalesini celbedeceğinden çekinen vezir-i âzam Halil Paşa bu hal karşısında imparatorun senede yetmiş bin duka altın vergi vermek şartıyla kuşatmanın kaldırılmasını teklif etti; fakat Halil Paşa'nın bu teklifine Zağanos Paşa diğer bazı kumandanlar ve ulema aleyhinde bulunarak harbe devama karar verdiler; Halil Paşa'nın yardıma gelmelerinden korktuğu Kara ve deniz yardımlarının gecikmesi ve Papa'nın yolladığı donanmanın vaktinde yetişemeyerek İstanbul'un fethini yolda haber alması bir şans eseri olarak vaziyeti kurtarmıştı.

Haliç'e donanma indirilmesi

Galata surlarının gerisindeki Beyoğlu, Kasımpaşa, Hasköy tarafları Zağanos Paşa’nın kumandasına verilmiş olup maiyetinde on bin kadar kuvvet vardı. Haliç ile karşı sahil Ayvansaray'a kadar onun nezareti altında bulunuyordu. Zağanos Paşa Hasköy’ den karşı sahile bir köprü yapmağa memur edildi; bu köprü yapılırsa surlarla Beyoğlu arasında irtibat tesis edilebilecekti. Bunun için Haliç'e sokulacak olan bir kısım Osmanlı donanması Haliç'teki düşman donanmasının bertaraf edilmesi ve köprünün emniyet altında bulunması lâzımdı. Galata Cenevizlileri hem Bizanslıları ve hem de Osmanlıları idare ediyorlardı; bir taraftan imparatora olanca kuvvetleriyle yardım ederlerken diğer taraftan da padişaha dostluk gösteriyorlar, istenilen harp levazımını bol bol veriyorlardı; toplar için lâzım olan zeytin yağını ve diğer her şeyi Osmanlılara verdikleri gibi gece de gizlice Rumlar tarafına geçerek onlarla da çalışıyorlardı.

Sultan Mehmed, donanmasının mağlubiyetini, eski gemiler, kalın zincirlerle bağlı olan Yalıköşkü ile Kurşunlu Mahzen arasındaki engeli geçip Haliç'e giremediği için bir çareye başvurdu. Osmanlı donanmasının Haliç'e sokulmak istenmesi buradaki surların sağlam olmamasından dolayı tahrip edilmesi kolay olduğu içindi; zaten zincirin gerilmesine de sebep bu idi.

Padişah Haliç'teki düşman donanmasını batırmak için top makinesi yaptırarak bununla yüksekten taş gülleler atmağa karar verdi; Beyoğlu sırtına koydurduğu bu makineler ile Haliç’teki gemilerden bazılarını batırmıştı.

Bir kısım donanmanın Haliç'e indirilmesine kat'î zaruret hasıl olmuştu; ve ona göre hazırlığa başlanmıştı; bu suretle hem düşman donanması bertaraf edilecek ve hem de Hasköy'le Ayvansaray arasına köprü yapılarak iki ordu arasında irtibat tesis edil¬miş olacaktı. Verilen karar üzerine evvelâ gemilerin karadan çekileceği yer tetkik edildi. Açılacak kısım ormanlıktı ve Kasımpaşa mevkiine kadar iniyordu. Gemilerin çekileceği yol Tophane önündeki sahilden başlayarak Boğazkesen'den geçiyor ve buradan güney batıya dönüp sırtları aşarak Löbon Pastahanesi tarafına çıkıyor ve tepeyi aşarak Pera Palas yanından Kasımpaşa'ya yani Haliç sahiline geliyordu. Bunun tesbitinden sonra yol tesviye olundu ve yuvarlak ağaçlardan kızaklar yapıldı; gemilerin kızaklar üzerinden kayması için Galata Cenevizlilerinden zeytin yağı, sade yağı ve domuz yağıyla bu kızaklar iyice yağlandı, bu işler yapılırken Galata Cenevizlilerine bu hazırlığı duyurmamak için tedbir alındı, bu taraflardan düşman donanmasına havan toplan atılmak ve zincire karşı taarruz edilecekmiş gibi aldatıcı hareketler yapıldı.

Nihayet Çiftesütun altındaki cihetten yani Tophane'den itibaren donanmadan ayrılan iki, üç ve beş sıra kürekli altmış yedi veya yetmiş iki gemi bir gece içinde (21 - 22 Nisan) yukarıda tesviye edildiğini gösterdiğimiz yoldan (Barbaro, gemilerin tekerlek üzerinde bulunduğunu beyan ediyor) Kasımpaşa'ya indirilmiştir; gemiler inerken bir taarruza uğramamak için bir kaç top, okçu ve arkebozcular tarafından himaye olunmuşlardır.

Gemilerin bir gece içinde Haliç'e indirilmesi düşmanı hayrette bıraktı ve şaşkınlık verdi. İlk iş olarak Hasköy ile Ayvansaray arasına (Avcılar kapısı tarafına) bir köprü kurmak oldu; bir çok sandallar, fıçılar sıkı sıkıya birbirine bağlandı ve sonra bunların üstüne tahtalar döşendi ve kancalar geçirmek suretiyle eni elli ve boyu vüz kulaç bir köprü vücuda geldi. Dukas'a göre bu köprüden beş kişi yan yana geçebilirdi. Köprünün üzerine yerleştirilen toplar ve Haliç'te Türk donanmasının toplarıyla bu taraftaki surlar dövülmeğe başladı; bu kısmın müdafaasında pek az müdafi vardı; bunun üzerine İmparator diğer yerlerden alarak buradaki surlara da kuvvet göndermek mecburiyetinde kaldı.

Donanmanın Haliç'e inmesi ve köprü yapılması büyük endişeyi mucip olduğundan toplanan bir harp meclisinde köprünün yıkılmasına karar verdilerse de muvaffak olamadılar; yakalanan kırk Rum askeri derhal öldürüldü; buna mukabele olmak üzere imparatorun emriyle iki yüz altmış kadar Türk esiri burçlar üzerinde katledildiler.

Galata'da Aios Teodoros tepesine konan toplarla Haliç'teki düşman donanması dövülmeğe başlandı. En büyük gemi batırıldı, düşman gemileri Galata tarafındaki kıyılara sokularak top ateşinden kurtulmuşlardı; fakat artık faaliyet ve hareketleri görülmüyordu; imparator Haliç suruna koydurduğu iki topla Türk gemilerini ateş altına alarak ikisini batırdı; buna mukabil Kasımpaşa tepesine konulan üç büyük topla Bizans topçusunun bulunduğu surlar mütemadiyen top ateşi altına alındı.

6 Mayıs'taki ikinci hücum

Surlara karsı her gün top ateşi devam ediyordu. Eğrikapı tarafına konmuş olan büyük toplardan birisi oradaki surun sağlam olmasından dolayı kaldırılarak Topkapı cephesine getirildi. Top adedi burada ziyadeleşmek suretiyle neticenin buradan alınması kararlaştırılmıştı; surlar sürekli dövülüyordu; Pâdişâh, kâfi derecede tahribat yaptığına kâni olduğundan Mayıs’ın 6’sında güneşin batmasından dört saat sonra gece âni olarak yine Bayrampaşa deresi vadisindeki surlara ikinci bir taarruz daha yaptırdı; fakat bu yoklamadan bir netice çıkmadı ve bu kısmın müdafaası için üç Venedik gemisinden alınan dört yüz gemici Topkapı surları'na getirilerek burası takviye edildi.

12 Mayıs taarruzu

Bu mevzii taarruz 12 mayısta Vlaherna sarayı ile Edirnekapı arasındaki surlara yapıldı. O tarafta açılan bir gediğe yapılan taarruzda ilk hamlede muvaffakiyet hâsıl olur gibi olduysa da ihtiyat kuvvetlerinin yetişmesi üzerine püskürtüldü; onu müteakip tekrar edilen taarruz yine başarı verecek iken Edirnekapı mıntıkasından yetişen bin kişilik bir kuvvetin yardımıyla bir netice elde edilemedi.

Bundan sonra top muharebesi, ok, kurşun atışları, lağım hafriyatı ve büyük hareketli harp kulelerinin surlara taarruz¬ları ile günler geçti. Açılan lağımları Bizans lağımcıları bulunuyorlardı.

İmparatora son teslim teklifi

Fatih, umumî hücum yapılmasının sırası geldiğini tahmin ederek ondan evvel imparatora barış teklifi yapmağa karar verdi ve 23 veya 24 Mayıs’ta İsfendiyaroğlu Kasım Bey'i elçi olarak imparatora gönderdi ve umumî hücumun doğuracağı feci neticeye sebebiyet vermemesini bildirdi. Pâdişâhın teklifinde:

1- Şehrin kendisine terki,

2- İmparatorun bütün maiyyeti, hazinesi ile sağ ve salim, arzu ettiği yere gitmesi veya Mora despotluğunu kabul eylemesi,

3- Ahalinin de gitmek veya kalmakta serbest olduğu..

Bildiriliyor ve aksi halde şehir harben alınacak olursa halkın harp esiri olacakları tebliğ ediliyordu. Kasım Bey bu güç durum üzerine imparatoru barışa meylettirmek istedi; imparator da bazı mukabil tekliflerde bulunmak üzere Sultan Mehmed'e elçi gönderdi ve Rum elçileri pâdişâh ne kadar vergi isterse iktidarı dışında olsa dahi vereceğini ve daha başka tavizlerde de bulunacağını söyledilerse de Dukas'ın söylediğine göre Pâdişâh:

"Buradan gitmekliğim kabil değildir; ya ben şehri zabtederim, yahut şehir beni ölü veya diri olarak zabt eder, eğer şehirden sulhen çekilirsen sana Mora'yı ve kardeşlerine diğer eyaletleri vereceğim; bu suretle dost oluruz, şayet şehre harben girecek olursam eşraf ve ayânını ve seni öldürüp halkı esir edip mallarını yağmalattırırım" cevabını gönderdi.

Macaristan kralının elçisi

İstanbul muhasarasının sonlarına doğru bir Macar heyeti Osmanlı karargâhına geldi. Bu heyet ile Jan Hunyad’in naiplikten çekilerek genç kral Ladislas'ın kral olduğu bildiriliyordu. Bu münasebetle Jan Hunyad Sultan Mehmed'le üç sene müddetle yapmış olduğu mütareke, idareyi krala devretmesi münasebetiyle imzalamış olduğu ahidnâmeyi geri istiyor ve Osmanlı hükümdarının ahidnâmesini de iade ediyordu. Macar murahhası vezir-i âzam ve onun yanında bulunan iki vezirle görüştü; sefir efendisinden aldığı talimat üzerine İstanbul muhasarasının kaldırılmasını pâdişâhtan rica etti ve aksi halde Macarların, Rumlar lehine hareket edeceklerini beyan eyledi; Macar murahhası bundan başka batı devletlerine ait bir filonun da imparatorun yardımına gelmekte olduğunu da söyledi; Macar heyetinin gelmesi ve Macarların Rumlara yardım edeceği ve donanma geleceği şayiası yayılarak dedikodu başladı.

26 Ocak 1453'te Venedik Cumhuriyetinin İmparatorla aktetmiş olduğu muahede mucibince cumhuriyet, adalar denizindeki donanmasıyla yardımı imzalamış ve henüz donanması gelmemiş fakat İmparator, yardımın acele yapılması için Venedik'in Akdeniz kumandanı Loredano'ya haber göndermişti ki Macar elçisinin Batı filosu dediği bu olacaktır.

Ordu müzakeresi

Macar elçisiyle olan görüşme pâdişâha arzedildi; Macarların, Rumlara yardım edileceği tehdidi ve bir Batı filosunun yardıma geleceği sözleri Sultan Mehmed'i düşündürdü. 27 Mayıs akşamı bir meclis toplanarak vaziyeti görüştü. Vezir-i âzam Halil Paşa, evvelce gördüğü üç haçlı seferinin tehlikelerini yakinen bildiği ve Batı Hıristiyanlarının yeni bir haçlı seferi yapacaklarından korktuğu için imparatorun ağır bir vergiye bağlanarak muhasaranın kaldırılmasını teklif etti. ve bilhassa Batı Hıristiyan hükümdarlarının ittifak ederek Türkleri Balkanlardan atmak üzere harekete geçebileceklerini ve daha büyük bir felâkete meydan vermemek için geri dönmek gerektiğini söyledi. Şüphesiz Yıldırım Bayezid'in akıbetini ve Varna ile ikinci Kosova muharebelerini hatırlıyordu. Bu mütalaaya mukabil Zağanos Paşa, İstanbul'a yardım yapılamayacağını ve yardım yapılsa bile ehemmiyetli olmadığını ve sair pâdişâhın heyecanını teskin edici mütalaalar beyan ettiler. Zağanos Paşa'nın mütalaasına bazı ümera ile ulema ve Akşemseddin iştirak eylediklerinden son bir ümid olarak umumî hücuma karar verildi.

Filhakika Venedik veya Papa donanmasının Sakız'a geldiği haber alınmıştı; son yapılacak hücumun neticesine kadar Macar elçisi iade edilmeyerek alıkonuldu; muhasaranın uzaması ve bir muvaffakiyet elde edilememesi sebebiyle asker arasında da dırıltı başlamıştı; pâdişâh hakikaten endişeli idi. Akşemseddin'in sebat ve hücum edilmesi hakkındaki mektubu ve mânevi müjdeleri havi yazısı da herhalde Sultan Mehmed üzerinde müessir olmuştur.

Umumi hücum hazırlığı

Sultan Mehmed, deniz ve kara kuvvetleri kumandanlarını toplayarak cesaretlendirici bir hitabede bulundu; onlara gösterdikleri gayret ve fedakârlıklardan dolayı teşekkür etti ve yapılacak son hücumda da büyük fedakârlıklar beklediğini ve İstanbul'u fethetmeden geri dönmeyeceklerini anladığını ve kazanılacak zaferin temin edeceği menfaatleri ve şehrin bütün servetini kendilerine bıraktığını ve asırlarca düşmanlığını gördüğü İstanbul'un zabtının zarurî olduğunu, surların artık girilebilecek bir hale geldiğini, surları müdafaa edenlerin az ve yorgun olduklarını ve Türk askeri gibi nöbetle dinlenmediklerini ve bunun da muvaffakiyet için bir âmil olduğunu, bunun için yakında hücum yapılacağını gaye elde edilmedikçe sulh veya mütareke olamayacağını beyan ederek kendilerini cesaretlendirdi.

27 Mayıs’ta yapılan ve üç gün süren bombardımanla surların bir kısmı yıkıldı. Rumların bu yıkılan yerleri kapatmamaları için gece bile bombardımana devam edildi; ertesi günü bu yıkılan yerlerden bazı Türk askerleri içeriye girdilerse de Jüstinyani yetişerek Türkleri çıkardı, bu sırada Murad Paşa, Jüstinyani'yi öldürmek üzere saldırdıysa da kendisi maktul düştü; İmparatora kaçması teklif edildi ise de bunu kabul etmedi ve hemen surlar tarafına koştu. Bu sırada Türkler içeriye girdilerse de imparator tarafından geri atıldılar.

29 Mayıs’ta umumî hücum yapılacağı Galata Cenevizlilerinden ve Osmanlı ordusunda bulunan Rumların okların ucuna takıp attıkları kâğıtlardan haber alınmış olduğundan imparator ile Jüstinyani mümkün olduğu kadar hazırlanmışlardı; 28 Mayıs gecesi Ayasofya kilisesinde büyük bir âyin yapıldı, imparator da bu âyinde bulundu; sonra Vlaherna (Tekfursarayı) sarayına geldi vedalaştı; surları teftiş etti; ayın 28’inci sabahı saat ikiden itibaren hücum esnasında yapılacak işler ve malzeme hazırlandı; sabahtan başlayan top ateşi açılan gediklere teksif edildi ve Topkapı'da Liküs vadisine inen sırt tarafındaki gedik büyütüldü. Tophane ile Fındıklı limanında yatan donanma Bahçekapısından Langa ve Samatya'ya kadar olan surları abluka ederek müsait yerlerde karaya asker çıkarıp merdivenlerle surlara çıkacaklardı; bunların surlara tırmanma hareketi gemideki ok ve mancınıklarla himaye olunacaktı. Haliç'teki donanma da Tahtakapı'dan Unkapanı kapısına kadar olan mahalle karşı cephe aldılar. Kara kuşatması düzeni evvelce gördüğümüz gibi ilk kuşatma günündeki tertibatın aynısı idi; yani sağ kolda İshak ve Mahmud ve sol kolda Karaca Paşa'lar ve Topkapı cephesinde de bizzat Sultan Mehmed bulunuyordu.

Umumî hücum ve şehrin zaptı

Umumî hücum 29 Mayıs gecesi başlayıp sabaha yakın saate ve şehrin zaptı kadar devam eden iki hücumdan sonra, 29 Mayıs salı günü sabaha karşı umumî hücum başladı; asıl netice alınacak kısım Topkapı ile Edirnekapısı arasında açılmış olan gedik olup pâdişâhın bulunduğu merkez kolu buraya hücum ediyordu.

Birinci umumî hücum iki saat, arkasından yapılan ikinci umumî hücum bir buçuk saat sürmüş ve henüz bir sonuç elde edilememişti; müdafiler de canlarını dişlerine alarak çalışıyorlar, surlara merdiven koyup çıkanları grejuva ateşiyle ve sair vasıtalarla öldürüyorlardı; diğer kollardaki hücumlarda bir muvaffakiyet elde edilemedi.

Bunun üzerine merkez kolundaki yeniçeriler ve ihtiyat kuvvetleri son koz olarak ileri sürüldü. Bu defa bizzat pâdişâh da yeniçerilerle beraberdi; imparator da bu cephede bulunuyordu; bu sırada surları büyük bir azimle müdafaa eden başkumandan Jüstinyani elinden ve kolundan yaralandı ve çok kan kaybettiğinden dolayı imparatorun ricasına rağmen müdafaayı terk ederek çekilmişti.

Bu hücum esnasında yeniçeriler hendek önüne kadar gittiler. Pâdişâh bunları orada durdurdu ve okçular ve arkebozcuların yağdırdıkları ok ve arkebozların himayesi altında olarak hücuma sevk etti; yeniçeriler hendeği aşarak sura dayandılar. Yeniçeriler arasında iri yarı Ulubatlı Hasan isminde bir yeniçeri kalkanını sol eli ile başının üzerinde tutarak sağ elinde palası olduğu halde ilk olarak surun üstüne çıktı; bunu gören otuz kadar yeniçeri onu takip ettiler ise de müdafilerin ok ve taşları ile sekizi şehit edildiler.

Ulubatlı Hasan, yaralanmasına rağmen diğer arkadaşlarının sura çıkmalarına yardım etti; fakat bunlar da şehit edildi ve Ulubatlı Hasan da büyük bir taşa takılarak surdan aşağı düştü ve yukarıdan atılan ok ve taşlarla şehit oldu. Fakat hücum devam ettiğinden sura çıkanlar çoğaldı ve surun üstünde tutundular. Bunu müteakip topla tahrip edilen yerden yeniçeriler içeri girip birinci surla ikinci sur arasındaki sahayı (Provolos) işgal ettiler; buradaki müdafileri püskürttüler. İmparator maiyyeti ile Pemton kapısına doğru kaçtı; şiddetle takip olunuyorlardı, Kostantin omzundan yaralanmış ve yanındaki Kantakuzen maktul düşmüştü; imparatorun kaçtığını ve kendilerine doğru geldiğini gören ikinci sur müdafileri de paniğe tutuldular; rivayete göre bu panik esnasında imparator da düşerek çiğnenip öldü. Dış sur düştükten ve iki sur arasındaki saha (Provolos) temizlendikten sonra müdafaasız kalan iç surlar da alındı. Topkapı içeriden kırıldı ve Türk kuvvetleri bu kapıdan içeri şehre girdiler. Silivri kapısı tarafındaki bir gedikte zorlanarak buradan da şehre girildi; yalnız Giritli gemicilerin müdafaa ettikleri Vasileos (Basil) Leon ve Aleksiyüs burçları alınamadı, bunlar kahramanca dövüştüler; bunların müdafaaları pâdişâha arzedilerek kendilerinin gemileriyle mallarının serbest bırakılması şartıyla teslim olarak gittiler. Haliç tarafındaki donanma efradı Odun kapısından girdiler.

Topkapı ile Edirnekapı arasından girilerek surlar işgal olunacağı sırada Karaca Paşa kolunda bulunan ve dışarısı ile muhabere etmek üzere evvelden kapatılmış olup Kostantin'in emriyle açılmış olan Kerkaporta (Canbazhane kapısı)'nın açık bulunduğunu anlayan Türk askerlerinin elli kadarı buradan içeri girmişler ve arkalarından iltihak edenlerle kuvvetlenerek o tarafta Karaca Paşa kuvvetlerine karşı müdafaada bulunan Rumlara baskın yaparak bunları kaçırmışlar ve bu suretle bu taraftan da suru işgal etmişler ve Osmanlı sancağını dikmişlerdir.

İşte elli dört gün süren ve 18 Nisan, 6, 12 ve 29 Mayıs'ta yapılan dört büyük hücumdan sonraki sonuncusu, bunların en umumisi idi.

Doğu Roma İmparatorluğu'nun 1125 senelik başkenti olan İstanbul (Kostantiniyye) 20 Cemaziyülevvel 857 / 29 Mayıs 1453 salı günü zabtedildi. Deniz tarafında donanmaya karşı müdafaada bulunan müdafiler, sura çıkmak isteyenlerle mücadele edip mukavemet ediyorlardı. Fakat bunlar şehrin karadan işgal edildiğini Türk askerlerinin saat üçte o tarafa gelmeleri üzerine anlamışlardı. Rumların sur haricindeki Türk kuvvetleriyle harp ettiklerini gören Türkler surlarda bulunan Rumların üzerlerine hücum ederek bunları öldürmeye başlamışlar ve bu suretle dışarıda gemilerde bulunan askerler de deniz tarafındaki kapıdan içeriye girip ganimet elde etmeğe muvaffak olmuşlardır. Şu halde deniz tarafındaki surlar İstanbul'un kara tarafından işgalinden bir buçuk, iki saat sonra alındı (Dukas s. 293). Marmara tarafındaki surların bir kısmına kumanda eden Çelebi Mehmed'in oğlu Şehzade Orhan, şehrin alındığını haber alınca elbisesini değiştirerek askerler arasına karışmış ise de aranıldığını haber alması üzerine kendisini surdan atarak intihar etmiş ve başı kesilerek pâdişâha getirilmiştir. Donanma efradının da şehre girdiğini gören Haliç'teki ecnebi gemileri fırsatı kaçırmayarak kaçabilenler mültecileri alarak limandan uzaklaştılar. Françes, Türklerin saat iki buçukta şehre hâkim olduklarını yazar ki öğleden sonradır.

İmparator XI. Kostantin pek çok müşkülata ve yapılan ihanetlere rağmen büyük bir azimle şehri müdafaa etmiş, kendisine deniz yoluyla kaçması teklif edildiği halde bunu reddederek askerinin başında ve memleketinin müdafaası uğrunda can vermiştir. Kostantin ölümünde 49 ya da 50 yaşında idi. İstanbul fethini müteakip alınan esirlerin miktarı elli bin kadardı.

Fatih Sultan Mehmed'in istanbul'a girmesi

Yirmi iki yasında İstanbul'u fethederek tarihte fatih unvanını almış olan II. Mehmed, surların alınıp askerin şehre girmesinden sonra halk, kadın, çocuk, büyük kiliseye doğru kaçışıyor ve kaçamayanlar esir ediliyorlardı. Askerler, Ayasofya'ya kadar gittiler, kiliseye dolmuş olan halk arasından istedikleri kadar esir aldılar. Fatih 29 Mayıs Salı günü öğleye doğru, kır atının üstünde, yanında hocaları ve ordu kumandanları olduğu halde muhteşem bir alayla Topkapı’dan İstanbul’a giren genç hükümdar, doğruca Ayasofya’ya gitti. Fatih adıyla anılmayahak kazanan 21 yaşındaki Sultan Mehmed Han,Bizanslıların alkış ve tezahüratı, Türk askerlerinindört bir taraftan göklere yükselen ezan ve tekbir sesleri arasında, Ayasofya önüne geldi.

***

İSTANBUL KUŞANIYOR

Görmek istiyor, dünya gözüyle seni her kul,

İki yanında boğaz, emsalin yok İstanbul.

Duvağı nazlı şehir, cennetten bir köşesin,

Hadîse mazhar olmuş, beldeyi tayyibesin.

Aşık olmak isteyen, seni istiyor yalnız,

Gözleri kamaştırır, haliçten altın boynuz.

Peygamber buyuruyor, atiye yol bulacak,

“O şehir ne güzeldir, bir gün fetih olacak”.

Etekleri denizde, ayağını salınmış,

On sekizinde bir genç, mesaj demiş alınmış.

Yüreğine aşk düşen, Sultan Mehmet yanıyor,

İstanbul'a girmeye surda gedik arıyor.

Akıp gidiyor zaman, saatler boşanıyor,

Gelin olacak artık, İstanbul kuşanıyor.

Mehter güm, güm vuruyor, aşkı duyan çıkıyor,

Türk'ün geleneğinde gelin kına yakıyor.

Heybetiyle diktirdi Rumeli Hisarını,

Güven altına aldı Müslüman diyarını.

Uzun namlu topları döktürdü bilginleri,

Denizin ortasından, kaldırdı zincirleri.

Leventleri götürdü gemileri karadan,

Haliç'e indirmeye gücü verdi Yaradan.

Binlerce gazi oldu, şehit oldu civanım,

Bayrağı burca dikti Ulubatlı Hasan'ım.

Yıl 1453 tamam oldu vuslatı,

Tarih adını verdi, Fatih yaptı sultanı.

Titreyin ey tüylerim, birden ayağa kalkın,

Topkapı'dan giren yar, dediği oldu Hakkın.

Yollara dökülmüş halk, kapısın açmış yar,

Beyaz atın üstünde sevgiliyi kucaklar.

Alemde yaşayanlar, şahit olmuş bu aşka,

Yıldızlar başka güzel, doğan ay bile başka.

Bütün yüzler gülüyor, yüzlere gelmiş neşe,

***

Fatih'in İstanbul’a girişi hakkında müellif, eski tarih çiler tarafından görülmeyerek son senelerde yayınlanmış olan bir vekayinâmeden alınan özet aşağıdadır:

"Şehirde yer yer mücadele oluyordu; kumandanlar Pâdişâha:Sen bizzat şehre girmezsen biz ahaliyi itaat ettirmeğe mecbur kılamayız deyince, Sultan Mehmed: İmparatorun aranmasını emrettiği gibi, halka taarruz edilmemesini ve halkın itaat eylemesini emreyledi; bu suretle şehirde sükûnet hasıl oldu. Şehirdeki bütün ölüler yakıldı, şehir temizlendi; pâdişâh Romanos (Topkapı) kapısından şehre girerek, Ayasofya kilisesi'ne gitti, orayagelince atından indi, (Şükrane olarak) yere kapandı ve toprak alıp başının üstüne götürdü; bu esnada patrik, papaslar, pek çok halk, kadın, çocuk toplanmışlardı; pâdişâh şehrin fevkalâde olduğunu görerek:

'Hakikaten bunlar erkek adamlarmış. Onların muharebe esnasında böylece çarpışmaları ve ölmekten saadet duymaları boşuna değilmiş' dedi; sonra Ayasofya'ya girdi, mukaddes mahalde durdu, patrik ve halk yerlere atılarak ağlaştılar; Sultan Mehmed onlara elleriyle susmalarını işaret etti; sükûnet teessüs edince patriğe: 'Ayağa kalk. Ben Sultan Mehmed sana ve arkadaşlarına ve bütün halka söylüyorum ki, bu günden itibaren artık ne hayatınız ve ne de hürriyetiniz hususunda benim gazabımdan korkmayınız' dedi. Sonra, ordusunun kumandanlarına dönerek: askerin halka hiç bir fenalık yapmamalarını emretmelerini ve herhangi birisi bu emre itaat etmezse ölümle cezalandırılacağını bildirdi.

Kilisenin her tarafını ve hazinelerini görmeği arzu ederek herkesin dışarı çıkmasını emretti; fakat halk ağır ağır çıktığından ve kendisi de bunu bekleyemeyeceğinden dışarı çıktı ve imparatorun sarayına gitti. Orada karşısına Kostantin'in başını getiren bir Sırp çıktı; pâdişâh Rum beylerine bu başın Kostantin'in başı olup olmadığını sordu. ‘Onundur’ dediler, bunun üzerine:

'Allah seni ne kadar yüksek yaratmıştı ve seni imparator yapmıştı; niçin böyle boş yere helak olmak istedin?..' dedikten sonra kesik başı patriğe gönderdi.

Kostantin'in zevcesi İmparatoriçe kocasıyla son defa vedalaşıp ayrıldıktan sonra İstanbul'un alınması üzerine Rum beyleri tarafından kızları ve asîl ailelere mensup kadınlarla birlikte Jüstinyani'nin gemisiyle Mora'ya götürüldü. Sultan Mehmed bunları kaçıranların kimler olduğunu tahkik edip öğrendi ve bunları îdam eyledi; akşamüzeri sur dışındaki karargâhına döndü.."

***

BEN FATİHİM..

Hakkın emri üstüne kılınmış benim dinim

İstanbul sevdasıyla yanmıştı benim içim

Kalkın ey Bizanslılar korkmayın gazabımdan

Peygamber müjdesine mahzar olmuş Fatih’im.

..

İnsanlığa yön veren tebliğ bizim işimiz

Dünyayı cennet kılmak görünür bu düşümüz

Gönderilen duayla dolacaktır peşimiz

Gönülleri fetheden Hak yolunda Fatih’im                                            

Dermanî

***

"AYAĞA KALKINIZ. BEN SULTAN MEHMED!.."

Bizanslıla'dan büyük bir halk kütlesi son mukavamet merkezi olarak Ayasofya Kilisesi’ne dolmuşlardı. Türk askerleri sıkıca kapatılmış olan Ayasofya’nın kapılarını zorla açarak içeri girdiler. Sultan, kendisini iki ay uğraştıran bu insan kütlesine karşı, insanlığın üstünde bir merhamet ve şefkat gösterdi. Bu arada ayaklarına kapanan İstanbul patriğini yerden kaldırmak âlicenaplığını gösteren cihangir, şu sözlerle patriği teselli etti:

“Ayağa kalkınız. Ben Sultan Mehmed, hepinize söylüyorum ki, şu andan itibaren artık ne hayatınız, ne hürriyetiniz hususunda gazab-ı şahanemden korkmayınız!”

Cenevizliler dahil, bütün sanat ve ticaret erbabıyla ahâlinin din, mezhep hürriyeti temin edilip, sulh, sükûn sağlandı. Fatih, Ayasofya’nın içini gezerek bu mabedin Cuma gününe kadar cami hâline getirilmesini emretti. Emevîler devrinde yapılan ikinci İstanbul kuşatmasında vefat edip, surlar önüne defnedilen, Eshâb-ı kirâmdan hazret-i Ebû Eyyûb-i Ensârî’nin kabri, Fatih’in hocalarından Akşemseddin Efendi tarafından keşfedilip, daha sonra buraya türbe ve cami yapıldı. Nihayet Cuma günü maiyeti ile Ayasofya’ya gelen Fatih, İstanbul’da ilk Cuma namazını burada kıldı. 655’ten 1453 tarihine kadar devam eden bir idealin (Feth-i Mübîn) gerçekleştirildiği, fetihnâmelerle bütün İslâm âlemine müjdelenip dünyaya ilan edildi.

İstanbul fethedilmekle, Osmanlı Devleti toprakları arasında sıkışıp kalan, mevcudiyeti ve siyaseti ile daima bir tehlike teşkil eden, 1123 yılı İstanbul’da geçen, 1480 yıllık Doğu Roma İmparatorluğu’na son verildi. Osmanlı Devletinde yükselme devri başlayıp, Cihanşümul hakimiyet fikri gelişti. İnsanlığı iman birliği içinde bir tek devlet ve hükümdar hakimiyetinde toplamak için teşebbüse geçildi.

Fatih Sultan Mehmed, patrik intihabı ve İstanbul'un tanzimi için görülecek işleri tertip ve icabeden memurları tâyin ettikten ve 18 Haziran’a kadar İstanbul'da kaldıktan sonra Edirne'ye döndü ve büyük bir zafer alayıyla şehre girdi.

(Devam edecek)