Dünyanın ve ülke­mizin gündemini 2003 Ocak ayından beri meşgul eden ve Amerika Birleşik Devletleri ile İngil­tere’nin Irak Lideri Saddam Hü­seyin’i devirmek ve kimya­sal silahları yok etmek mak­sadıyla işgal ettiği ve bom­baladığı Irak, 19. yüzyılda, o ta­rihte bir dünya devleti olan Osmanlı İmparatorluğu’nun Valisi Mithat Paşa tarafından ida­re edilmekteydi.

Mithat Paşa 782 gün, bugün Irak ve Kuveyt Devletleri’ni meydana getiren topraklar ile Suriye ve Suudi Ara­bistan'ın bir kısmını da yönetmişti. Os­manlı İmparatorluğu’nun bu bölgedeki topraklarına medeniyeti götüren Bağdat Valisi Mithat Paşa'nın kurduğu birçok yapı hâlen kullanılmakta. Irak’a medeniyet götüren Mithat Paşa’yı okurlarımıza bir kez daha hatırlatmakta yarar görüyoruz.
Balkanlardaki Tuna Va­liliği görevini yedi yıla ya­kın sürdürmesinin ardın­da, 5 Mart 1868'de İstan­bul'a dönerek Şura-ı Devlet (şimdiki adıyla Danıştay)’in ilk Başkanlığı görevine getirilen Mithat Paşa, Padişah Abdülaziz Han’ın Sadra­zamı Mehmet Emin Ali Paşa ile Danıştay'ın işleyişi ko­nusunda tartışmasının ta­kiben, 27 Şubat 1869 tari­hinde bu görevinden alına­rak, Osmanlı İmparatorlu­ğu’nun en Güney Doğu Böl­gesine yani Bağdat Valiliği’ne atandı.
           
Mithat Paşa, 782 gün devam edecek bu görevi­ne, tüzüğü bizzat kendisine ait olan “Yeni Eyalet Valili­ği” yetkileriyle Bağdat’a git­ti. Daha önce 1861'de atan­dığı Balkanlardaki Niş Va­liliği sırasında hazırladığı “Yeni Eyalet Valiliği” siste­minin, kabul edilmesini ta­kiben, Valiliği sınırları içe­risine Vidin, Prizren, Rus­çuk gibi vilayetler de veri­lerek Valiliğin de adı Tuna olmuştu. Ardından Osman­lı İmparatorluğu’nun 24 va­liliği “Has” ile idare edilen valilik sistemine girdi. Mit­hat Paşa'nın Valilik yaptığı “Tuna” ile yeni atandığı Bağdat Valiliği, bu sistemle yani ekonomi ve iç-dış savunma bakımından İstanbul’a tam bağlı bir valilik olmuştu.
 
Vali Mithat Paşa, Tuna Valiliği’nde gerçekleştirdiklerini Bağ­dat’a taşıdı. Öncelikle kü­çük, yetim ve öksüz çocuk­ların bakımı için “Islahha­neler” kurdu. Bu ıslah evlerini daha sonra sanat okulu hâline ge­tirdi. Önceleri sadece erkek çocukların alındığı “Islahha­neler”i­, kız çocuklarının da alındığı, özel kız “Islahha­neler”i takip etti. Ardında kız sanat okulları kuruldu. İlk sanat okullarını kuran Mithat Paşa, ülkemizin teknik eğitim kurumlarının ön­cüsü kabul edilmektedir.

Mithat Paşa top­rak reformunu başlattı. Bağdat yakınlarındaki ilk petrol kuyu­sunun daha düzenli çalışma­sı için petrol işletmecili­ğinin esaslarını düzenleyen bir tüzük hazırlattı.
Görevde bulunduğu topraklara hep yenilikler getiren Mithat Paşa’nın bir girişimi de, Bağdat Valiliği’nin ilk yayın organı olan Vilayet Zevra gazetesinin yayımlanmasına öncülük etti. Baş yazılarını bizzat kaleme alan Mithat Paşa, Tuna Valiliği döneminde çıkarttığı Tuna ga­zetesinde olduğu gibi Zevra’da da devletin çalışmaları hakkın­da halka bilgiler verilirken, Va­liliğin duyuruları da vatandaşın ilgilerine sunuluyordu.

Bayındırlık, iktisat ve kal­kınma konularında planlar hazırlatan Vali Mithat Paşa, Tür­kiye’den doğup Bağdat’tan geçen Dicle Nehri’nin zarar görmesini önlemek maksadıyla setler, köprü ve iskelelerin yapılması talimatını vermişti. Mit­hat Paşa ayrıca, Bağdat şehri ile Basra körfezine ulaşımı sağ­lamak üzere nehir taşımacı­lığı seferlerini tesis etti. Böylece Dicle’nin Fırat ile birleştiği böl­geye ve ardından iki nehrin bir­likte aktığı ve Şattülarap adıyla Basra Körfezine ulaştığı kısmı­na, liman ve iskeleler inşa edilmiş ve böylece ulaşımın karayo­lundan, daha ekonomik bir ula­şım yolu olan nehre kaydırılma­sını sağlamıştı.

Başarılı çalışmaları üzeri­ne, Padişah Sultan Abdülaziz Han’ın 1870’te “Murassa Kı­lıç” ile ödüllendirdiği Vali Mit­hat Paşa’yı Sadrazam Mehmet Emin Ali Paşa da “Özel Mek­tup” ile tebrik etti.

Osmanlı İmparatorluğu­nun Bağdat Valisi Mithat Paşa, 782 gün süren görevi süresince Valilik bünyesinde kurdu­ğu matbaa dışında, özel matba­aların kurulmasına da öncülük ederek, halkın aydınlatılmasına katkıda bulundu. Bu çerçevede kurulan matbaalarda özel ga­zeteler, mecmua ve kitaplar da basıldı. Va­lilik gazetesi olmasının ötesin­de, aydınların da okuduğu bir yayın organı olan Zevra’nın yazı kadrosuna müzeci, arke­olog ve ressam Osman Hamdi Bey’i de katan Paşa, Akdeniz kı­yısındaki Beyrut şehri ile Bağ­dat arasında demiryolu kurul­ması için, fizibilite çalışmaları başlattı. O dönemde Osman­lı İmparatorluğu Padişahı olan II. Abdülhamit Han, İstanbul’u Basra Körfezi'ne bağlamak üze­re “İstanbul-Basra Demiryolu Projesi” hazırlatmıştı. Bağdat Valisi Mithat Paşa'nın 1870'deki çalışmaları ile iki demiryolu hattının birbirini bütünleyecek şekilde yapılması planlanmıştı.

Valiliği bünyesindeki Bas­ra şehrinde büyük bir liman inşa ettiren Mithat Paşa, Basra körfezi ile Bağdat arasını nehir yoluyla da bağlamış oldu. Vali­lik sınırları dışında ve o tarih­te de sahipsiz durumdaki Necef Çölü’nü de Bağdat Valiliği top­raklarına katan Mithat Paşa, böylece Osmanlı İmparatorlu­ğu’nun Akdeniz ile Hint Okya­nusu bağlantısının tamam­lanması sağladı.

Vali Mithat Paşa, belediyecilik işlerine de büyük önem verdi. Paşa, özellikle ken­disinin mimarı olduğu “Bağdat Emniyet Sandığı”nın kârının bir bölümünü ana sermayeye katarken, bir bölümünü ise “Asar-ı Hayriye” yani hayır işlerine tah­sis etmekteydi. Bu fon ile de okul, çeşme, köprü ve kaldırım gibi belediye hizmetleri gerçek­leştirilmişti.

Mithat Paşa, Bağdat’ta ayrı­ca Mimar Sinan tarafından ya­pılan Geylani Türbesi ve Külliye­si ile İmam-ı Azam Türbe ve Kül­liyesi’nin de restoresini sağladı. Musul, Kerkük, Basra gibi şe­hirlerde imaretler açtı.
Mithat Paşa, daha önce gö­rev yaptığı Tuna Valiliği’nden sonra, üstlendiği bu ikinci eya­let valiliğini 29 Nisan 1871'de tamamladı. O tarihte Sadra­zam Mehmet Emin Ali Paşa’nın yerine gelen ve kamuoyunda Rus yanlısı sıfatı ile ünlenen ve Mithat Paşa'yı kıskandığı bi­linen Mehmet Nedim Paşa ta­rafından gelen telifle, Padişah II. Abdülhamit Han tarafından görevden alındığında, valiliğindeki 782 günü tamamlamıştı.
 
Kaynak: Prof. Dr. Mehmet Metin Hülagü, Abdülhamit Ansiklopedisi (Devr-i Hamit), V. Cilt, Ankara, 2008.
Avatar
Adınız
Yorum Gönder
Kalan Karakter:
Yorumunuz onaylanmak üzere yöneticiye iletilmiştir.×
Dikkat! Suç teşkil edecek, yasadışı, tehditkar, rahatsız edici, hakaret ve küfür içeren, aşağılayıcı, küçük düşürücü, kaba, müstehcen, ahlaka aykırı, kişilik haklarına zarar verici ya da benzeri niteliklerde içeriklerden doğan her türlü mali, hukuki, cezai, idari sorumluluk içeriği gönderen Üye/Üyeler’e aittir.
Avatar
ali kaybal 7 yıl önce

Tarihin derinliklerine inmeye korkuyoruz. Halbuki buralara kadar inip en yukarılara kadar çıkmaya o kadar çok ihtiyacımız var ki.. Yüreğinize sağlık ...